I Gusti Bagus Saputera II

De tijd gaat snel: een jaar later spreek ik weer met Pak Saputera. Om dat te regelen kost wel enige moeite vanwege de taalproblemen. Ik spreek geen Bahasa Indonesia en als ik bel naar zijn assistent wordt de telefoonverbinding, op mijn vraag of er iemand Engels spreekt, verbroken. Nadat zich dat een aantal keren herhaalt belt Fitri de receptioniste van de duikschool naar het betreffende nummer en maakt een afspraak voor mij. De volgende dag ga ik naar Denpasar. In het gebouw van de veteranen is gelukkig ook een informatiekantoor voor toeristen gevestigd. Met behulp van de receptionist wordt de assistent van Pak Saputera opgetrommeld. Het blijkt dat meneer Saputera niet aanwezig is. Er wordt een nieuwe afspraak voor mij gemaakt. De volgende morgen moet ik maar weer richting het kantoor aan de Taman Puputan en dan zal iemand mij naar de ‘Chief Veteran’ brengen.
Vroeg ga ik richting Denpasar. Het verkeer is al weer goed op gang gekomen. Wachten voor stoplichten, waar automobilisten andere weggebruikers vastzetten op de kruising, waar de scootertjes aan alle kanten voorbijschieten. Bij het kantoor van de veteranen staat de assistent me op te wachten. Na een half uur zwijgen  achterin zijn auto kom ik in een van de buitenwijken van Denpasar. We passeren het standbeeld van een krijgshaftige Rai. Pak Saputera woont in een rustige wijk. Hij staat ons al op te wachten, geeft zijn assistent een hand, die mij vervolgens ook de hand schudt en weer verdwijnt.
Mijnheer Saputera ziet er minder officieel uit dan bij onze vorige ontmoeting. Zijn uniform heeft plaatsgemaakt voor informele kledij. De ontvangst is hartelijk.

Hij lijkt kleiner en ook breekbaarder dan een jaar geleden.
Hij vertelt dat hij bij zijn zoon en schoondochter inwoont. Ze hebben drie dochters. Ik word nieuwsgierig aangestaard. Pak Saputera neemt me mee naar zijn kantoortje, waar de vin zorgt voor een draaglijke temperatuur. Een foto van zijn vrouw, die zeven jaar geleden is overleden, kijkt op ons neer. Ze is gekleed in een prachtig geel Balinees gewaad. Op tafel worden een kop thee en de onvermijdelijke Balinese zoetigheden neergezet. Hij vertelt vol trots, dat het huis 5 miljard rupia (€ 300.000) heeft gekost. Boven heeft hij nog een kamer en slaapkamer. Maar eerst moet ik naar de tuin: daar staat een levensgroot standbeeld. Een aantal jaren geleden heeft hij dat van zijn zoon gekregen.

Hij staat er bij te glunderen. Binnen vertelt hij mij in redelijk Nederlands over zijn tijd als vrijheidsstrijder. Veel heb ik al wel gehoord bij ons vorige gesprek. Hij heeft 1 jaar op de S.M.P. gezeten (vergelijkbaar met de MULO), maar weet zich ook nog de namen van zijn meesters/ leraren te herinneren: meneer Schoneberg, meneer Heldering en meneer Scholten. ‘Mijn vader was zelf onderwijzer. Omdat ik goed Nederlands sprak werd ik ‘gekidnapt’ en moest ik voor de Hollanders tolken. Na vijf dagen besloot ik ervandoor te gaan. Mijn twee oudere broers hadden zich al bij de vrijheidsstrijders aangesloten. Zij waren achttien en negentien jaar.’
Als Pak Saputera mij over zijn diensttijd vertelt wil hij (evenals vorig jaar) de oorlogen opschrijven, waarbij hij betrokken was. Dat blijkt een probleem, want hij is eind vorig jaar in zijn badkamer gevallen en heeft daardoor problemen met zijn hand. Ook de brief van kapitein König aan I Gusti Ngurah Rai wordt weer feilloos geciteerd. Hij vermeldt ook nog dat kapitein Cassa en overste Ter Meulen het initiatief tot deze brief namen. Als ik doorvraag over  kapitein Cassa wordt diens rol niet veel duidelijker. Wel wordt hij later genoemd in verband met kapitein Westerling. Hij is waarschijnlijk met de Gadja Merah op 24 oktober naar Sumatra overgeplaatst. Hij is dan ondertussen bevorderd tot luitenant kolonel. Ook  onderzoek in het Nationaal Archief levert niet veel op, omdat er een embargo tot 2026 op de archiefstukken rust.

Ook over een blanco cheque en communicatiemiddelen, die Rai van de Nederlanders zou hebben gekregen krijg ik geen duidelijkheid. Waarom? Van wie precies? Wanneer? Ook professor Windia (die een boek over Rai schreef) kan hier geen antwoord op geven.

* G.d.M: Het zou kunnen dat Rai de bewegingen van de Japanse schepen daarmee doorgaf aan de geallieerden.

Als we vervolgens naar zijn kamer op de tweede verdieping gaan krijg ik een enorm aantal ingelijste foto’s te zien. Aan de muur van de trap naar boven hangen foto’s van zijn vrouw en kinderen. Ook zie ik een foto van een ontmoeting met president Soeharto. Die ontmoeting vond plaats in Bogor in 1990. Meneer Saputera is daar als voorzitter van de vakbond. In zijn kamer staan en hangen nog tientallen (ingelijste) foto’s. Veel van deze foto’s zijn met doorzichtig plastic beschermd tegen het vocht. Ook hangen er diploma’s en een certificaat uit Zwitserland. Daar is in Bern een centrum naar hem vernoemd door een Stiftung. Verder ligt in die kamer een enorme stapel kranten en tijdschriften. Na mijn bezoek word ik door de zoon van meneer Saputera (‘Hij werkt in een hotel’) in de auto teruggebracht naar het Taman Puputan. Ook zijn kleindochter vergezelt ons. Zij heeft veel belangstelling voor haar mobiel. Meneer Saputera praat onderweg honderduit. Hij vraagt naar koningin Juliana en minister president Drees en ‘hoe is het toch met gouverneur-generaal Van Starkenborgh Stachhouwer?’ (zie ook I Gusti Bagus Saputera I). Natuurlijk komen ook de onvermijdelijke Nederlandse voetballers Gullit, Van Basten en Cruyff voorbij. We nemen afscheid voor het veteranen kantoor.